ΜΙΑ ΑΚΟΜΑ ΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ

 Το άρθρο που ακολουθεί αναδημοσιεύεται απ' το περιοδικό ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ  όπου είχε δημοσιευτεί πριν δοθεί στη δημοσιότητα το κυβερνητικό νομοσχέδιο. Δημοσιεύουμε το άρθρο αυτό γιατί περιγράφει τον πυρήνα της φιλοσοφίας όλου του νομοσχεδίου. Σε ότι αφορά το ίδιο το νομοσχέδιο σύντομα θα εκφράσουμε ολοκληρωμένη θέση.  

ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΙ ΕΔΩ!

Με δικαστικές αποφάσεις και κυβερνητικές ανακοινώσεις ανοίγει για μια ακόμα φορά το ασφαλιστικό ζήτημα. Κάθε φορά που ανοίγει η συζήτηση αυτή οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι  νοιώθουν μια μεγάλη ανησυχία για το τι πρόκειται να συμβεί. Και φυσικά είναι δίκαιοι οι φόβοι τους αφού εδώ και αρκετές δεκαετίες όλες οι παρεμβάσεις που έγιναν ήταν οδυνηρές για τους ασφαλισμένους.

Να υπενθυμίσουμε επιγραμματικά τις παρεμβάσεις της κυβέρνησης Μητσοτάκη (του πατέρα) με το λεγόμενο νόμο Σιούφα, στις αρχές της δεκαετίας του 90, που αύξησε τα χρόνια δουλειάς, επέβαλε εισφορές στους εργαζόμενους του δημοσίου για τη κύρια σύνταξη και έβαλε περιορισμούς στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 το περίφημο ασφαλιστικό του Γιαννίτση προκάλεσε πολιτικό σεισμό και έβγαλε στο δρόμο εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενους, που ανάγκασε τη κυβέρνηση Σημίτη να το αποσύρει έστω και προσωρινά. Η επιβολή των μνημονίων έφερε σαρωτικές αλλαγές σε βάρος των εργαζομένων και συνταξιούχων, με πρωτοφανείς περικοπές σε μισθούς συντάξεις και ασφαλιστικά δικαιώματα.

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δημιούργησε ένα νόμο έκτρωμα γνωστό σαν νόμο Κατρούγκαλου που με πρωτοφανή κυνικότητα κατακρεουργούσε για μια ακόμα φορά τα ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα και που στη πορεία ακόμα και η ίδια η κυβέρνηση αναγκάστηκε να αναστείλει κάποιες απ’ τις διατάξεις του, αισθανόμενη τη πολιτική της συντριβή αν επέμενε στην εφαρμογή του. Βέβαια τελικά δεν απέφυγε την ήττα ο νόμος Κατρούγκαλου όμως έμεινε και είναι δαμόκλειος σπάθη για τους συνταξιούχους όπως θα εξηγήσουμε και παρακάτω. Σήμερα βρισκόμαστε για μια ακόμα φορά μπροστά σε μια ακόμα αλλαγή σύμφωνα με τις εξαγγελίες της κυβέρνησης της ΝΔ που αναμένεται στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα.

Θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε στα πλέον ουσιώδη ζητήματα που έχουν προκύψει απ’ την εφαρμογή της αντιασφαλιστικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και τη νέα επίθεση που ετοιμάζει η κυβέρνηση της ΝΔ.

1.       Ποιες είναι οι βασικές αιτίες της κρίσης του ασφαλιστικού ζητήματος.

Είναι γνωστό ότι οι εργαζόμενοι στη διάρκεια των χρόνων δουλειάς τους πληρώνουν διάφορες κρατήσεις στον κρατικό κορβανά για να εξασφαλίσουν μετά το τέλος του εργασιακού τους βίο ένα ποσό με το οποίο θα καταφέρουν να επιβιώσουν. Έτσι με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η κύρια και η επικουρική σύνταξη και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Αν και οι εργαζόμενοι με συνέπεια καταθέτουν τις εισφορές τους, το κράτος που διαχειρίζεται τα αποθεματικά των ταμείων καθορίζει μονομερώς κάθε φορά τις συντάξεις με κριτήρια που καθορίζονται με άλλους όρους απ’ αυτούς που υποτίθεται θα έπρεπε να καθορίζονται ανάλογα με τις ανάγκες αλλά και τις εισφορές των εργαζομένων.

Η λεηλασία των αποθεματικών των ταμείων, η διαρκής μείωση των ασφαλιστικών παροχών είναι αντιστρόφως ανάλογη με την αύξηση των εισφορών των εργαζομένων. Το βασικό πλαίσιο της ασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής πολιτική ς των κυβερνήσεων αλλά και γενικότερα του καπιταλιστικού συστήματος στηρίζεται στην αρχή της διαρκούς μείωσης των παροχών προς τους συνταξιούχους. Με κύριο γνώμονα την αύξηση του καπιταλιστικού κέρδους μειώνονται οι εισφορές των εργοδοτών, ελαστικοποιούνται οι εργασιακές σχέσεις, αυξάνει η ανασφάλιστη εργασία με οδυνηρές συνέπειες στα δικαιώματα εργαζομένων και συνταξιούχων.

Σε συνθήκες όξυνσης της καπιταλιστικής κρίσης σαν αυτή που βιώσαμε και συνεχίζουμε να βιώνουμε απ’ το 2010, το χτύπημα των ασφαλιστικών δικαιωμάτων γίνεται ακόμα πιο άγριο με λεηλασία των συντάξεων και με κατάργηση βασικών άλλων ασφαλιστικών δικαιωμάτων που αφορούν κατά κύριο λόγο το τομέα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Να αναφέρουμε χαρακτηριστικά και με αφορμή τη συζήτηση που γίνεται γύρω απ’ το σκάνδαλο της Novartis, όλοι ομολογούν ότι στα χρόνια της κρίσης μειώθηκε δραματικά το κόστος της δημόσιας δαπάνης για την υγεία σε ποσοστό που ξεπερνάει το 45%, όμως όλοι αποκρύπτουν το γεγονός ότι αυξήθηκε επίσης κατακόρυφα η αύξηση της ιδιωτικής δαπάνης, δηλαδή τα χρήματα που πληρώνουν εργαζόμενοι και συνταξιούχοι, τόσο εξαιτίας της αύξησης της συμμετοχής των ασφαλισμένων (ο ΣΥΡΙΖΑ επέβαλε  συμμετοχή 6% στους συνταξιούχους) , όσο και απ’ το γεγονός ότι μία πληθώρα φαρμάκων και εξετάσεων έπαψε πλέον να παρέχεται απ’ το δημόσιο σύστημα υγείας. Με αυτά τα απλά παραδείγματα γίνεται απόλυτα κατανοητό που βρίσκεται σήμερα η κοινωνική ασφάλιση, αλλά και το μέλλον που τις επιφυλάσσει η πολιτική της ΝΔ.

2.  Ο νόμος Κατρούγκαλου και οι δραματικές επιπτώσεις του στις συντάξεις.

Ο ΣΥΡΙΖΑ όταν ήταν στη κυβέρνηση ακολουθώντας πιστά τις εντολές των λεγόμενων θεσμών, δηλαδή εφαρμόζοντας πιστά την πολιτική των μνημονίων, δημιούργησε έναν νόμο έκτρωμα με μοναδικό στόχο να κατακρεουργήσει τις συντάξεις για μια ακόμα φορά. Επαναπροσδιόρισε έτσι τον υπολογισμό των συντάξεων οδηγώντας τους συνταξιούχους μετά το Μάη του 2016 σε μειώσεις που άγγιζαν ακόμα και το 30%. Επίσης για τους παλιούς ασφαλισμένους, δηλαδή αυτούς που είχαν βγει στη σύνταξη πριν το 2016 με τον επαναπροσδιορισμό των συντάξεων δημιούργησε την λεγόμενη προσωπική διαφορά, η οποία με την πάροδο των χρόνων θα εξαφανίζονταν έτσι ώστε νέοι και παλιοί συνταξιούχοι να έχουν τις ίδιες αποδοχές.

Οι επιπτώσεις απ’ το σχέδιο αυτό θα ήταν δραματικές αφού η προσωπική διαφορά για πολλούς ασφαλισμένους είναι πάνω από 25% της κύριας σύνταξης που παίρνουν. Βέβαια ο ΣΥΡΙΖΑ με μαέστρο τον Γ. Κατρούγκαλο, μεγαλοδικηγόρο του εργατικού δικαίου, διαβεβαίωνε ότι δεν πρόκειται να γίνει καμία περικοπή, αφού υποτίθεται ότι υπήρχε ρήτρα αύξησης των αποδοχών των νέων συνταξιούχων ίση με την αύξηση του ΑΕΠ κάθε χρόνο, άρα με την πάροδο κάποιων χρόνων οι νέοι συνταξιούχοι θα έφταναν τις αποδοχές των παλιών, οι οποίοι φυσικά σε όλο αυτό το διάστημα των δεκάδων ίσως χρόνων θα έμεναν καθηλωμένοι στην ίδια ήδη κατακρεουργημένη σύνταξη! Να προσθέσουμε εδώ ότι η διαβεβαίωση αυτή είναι επίσης μια τεράστια απάτη αφού τα μνημόνια προβλέπουν ότι δεν μπορεί να δοθεί καμία αύξηση σε μισθούς και συντάξεις μέχρι η ανεργία να πέσει κάτω απ’ το 10%!

Η γενικευμένη όμως αντίδραση απέναντι στα σχέδια αυτά ανάγκασε τη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ να αναστείλει την εφαρμογή αυτής της διάταξης του νόμου για ένα χρόνο, με αποτέλεσμα να μην γίνει προσωρινά περικοπή στις συντάξεις των παλιών ασφαλισμένων. Πρέπει όμως να τονίσουμε ότι δεν έχει αποσυρθεί η διάταξη αυτή απλά έχει ανασταλεί η εφαρμογή της και επομένως όποτε θέλει η κυβέρνηση της ΝΔ μπορεί να την χρησιμοποιήσει. Ακόμα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο νόμος Κατρούγκαλου επέφερε δραματικές μειώσεις και στις επικουρικές συντάξεις των ασφαλισμένων αλλά και απίθανες διατάξεις που αφορούν τους ελεύθερους επαγγελματίες με πολλαπλές συνέπειες γι’ αυτούς. Η ΝΔ προεκλογικά είχε υποσχεθεί τη κατάργηση του νόμου αυτού και μένει βέβαια να φανεί στη πράξη τι πρόκειται να γίνει και τι σημαίνει για τη κυβέρνηση της δεξιάς ένα νέο ασφαλιστικό.

  Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι οι αποφάσεις του ΣτΕ μπορεί να αμφισβητούν κάποιες παραμέτρους του νόμου Κατρούγκαλου (Ν.4387/2016), εντούτοις αποδέχονται και νομιμοποιούν όλο τον πυρήνα του, όλες δηλαδή τις ανατροπές σε βάρος συνταξιούχων και ασφαλισμένων που ενσωμάτωνε ο νόμος, ως απόλυτη συνέχεια όλων των προη­γούμενων. Έτσι λοιπόν, ακριβώς όπως συνέβαινε με προηγούμενες αποφάσεις δικαστηρίων, και αυτές δεν αναιρούν τις δραματικές περικοπές σε κύριες και επικουρικές συντάξεις στους «παλιούς» συνταξιούχους, την αφαίρεση της 13ης και 14ης σύνταξης, την αύξηση των ορίων ηλικίας στα 67 έτη, την αύξηση από τα 35 στα 40 και στα 42 χρόνια εργασίας για το δικαίωμα στην πλήρη σύνταξη, τη μεγάλη μείωση των νέων συντάξεων μετά το Μάη του 2016 κλπ. Τέλος να τονίσουμε ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας απέρριψε τις προσφυγές όσων διεκδικούσαν αναδρομικά απ’ την κατάργηση του και δικαίωσε μόνο κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις που αφορούν μεγάλες επικουρικές συντάξεις πάνω από 1300 ευρώ που όμως έπαιρναν κατά βάση δικαστικοί και ακραίες περιπτώσεις στελεχών του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα!

3.   Το πρόγραμμα της ΝΔ για το ασφαλιστικό. Η ιδιωτικοποίηση της σύνταξης είναι εδώ. Οι επικουρικές συντάξεις είναι ο Δούρειος Ίππος της ιδιωτικοποίησης!

Προεκλογικά η ΝΔ στην Θεσσαλονίκη παρουσίασε το πρόγραμμα της για το ασφαλιστικό σύστημα. Το πλαίσιο που παρουσίασε ο ίδιος ο Μητσοτάκης ήταν τόσο προκλητικά νεοφιλελεύθερο που την επόμενη μέρα στην παραδοσιακή συνέντευξη τύπου που έδωσε επιχείρησε να συμμαζέψει κάπως τα πράγματα για να αποφύγει τις πιο έντονες αντιδράσεις. Το βασικό όμως περίγραμμα, τα βασικά στοιχεία της φιλοσοφίας του προγράμματος της ΝΔ συνίσταται στο εξής. Το ασφαλιστικό σύστημα θα αποτελείται από τρεις πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας είναι η κύρια εθνική σύνταξη που θα έχει δημόσιο και υποχρεωτικό χαρακτήρα, ο δεύτερος θα είναι η λεγόμενη ανταποδοτική σύνταξη που θα καθορίζεται απ’ τις εισφορές των εργαζομένων που μπορεί να έχει δημόσια ή και ιδιωτικά χαρακτηριστικά και ο τρίτος αφορά την ιδιωτική ασφάλιση το δικαίωμα δηλαδή του κάθε εργαζόμενου να έχει και τον δικό του ιδιωτικό κουμπαρά για τα γηρατειά του. Διαβάζοντας πίσω απ’ τις γραμμές αυτά που αναφέρονται και ακούγοντας με προσοχή τις δηλώσεις των υπευθύνων και πρώτα απ’ όλα του υπουργού Βρούτση κατανοεί κανείς την μεγάλη έφοδο που επιχειρεί η ΝΔ για να ιδιωτικοποιήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι του κοινωνικού ασφαλιστικού συστήματος. Προτεραιότητα πάντως είναι αυτή τη στιγμή οι λεγόμενες επικουρικές συντάξεις τα αποθεματικά των ταμείων και η περιουσία τους.

Η σαφής πρόταση- απόφαση της κυβέρνησης είναι η ιδιωτικοποίηση των επικουρικών συντάξεων, κάτι που περιμένουν με μεγάλη ανυπομονησία οι μεγαλοκαρχαρίες της ιδιωτικής ασφάλισης. Έτσι η κυβέρνηση με ένα δήθεν αθώο τρόπο πρότεινε  να υπάρχει η δυνατότητα οι εργαζόμενοι να έχουν τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε μια ιδιωτική επικουρική ασφάλιση ή στη δημόσια που ισχύει σήμερα. Στη συνέχεια διόρθωσε λίγο την αρχική της πρόταση μιλώντας για τους νέους ασφαλισμένους και όχι για αυτούς που είναι ήδη ασφαλισμένοι.

Όπως όμως και να εμφανισθεί η κυβερνητική πρόταση στη πραγματικότητα οδηγεί στην κατάργηση των επικουρικών συντάξεων για τους εξής απλούς λόγους που τους γνωρίζει πολύ καλά το κυβερνητικό επιτελείο. Πρώτον οι επικουρικές συντάξεις προέρχονται απ’ τις εισφορές των εργαζομένων. Αν επομένως οι εργαζόμενοι πάψουν να πληρώνουν εισφορές τότε τα ταμεία δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους και θα οδηγηθούν σε νέες περικοπές των ήδη κουτσουρεμένων επικουρικών συντάξεων. Δεύτερον είναι γνωστό ότι με τους μνημονιακούς νόμους και τις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαγορεύεται η χρηματοδότηση των επικουρικών ταμείων άρα το επιχείρημα του Μητσοτάκη ότι δεν θιγούν οι υπάρχουσες επικουρικές συντάξεις και ότι θα βρεθεί τρόπος χρηματοδότησης των είναι τουλάχιστον αφελές. Τρίτον είναι επίσης βέβαιο ότι η μεγάλη πλειοψηφία των νέων εργαζομένων θα αναγκαστεί να στραφεί προς την ιδιωτική ασφάλιση αφού θα έχει κάθε φορά πάνω απ’ το κεφάλι της τη δαμόκλειο σπάθη των περικοπών που προβάλλεται απ’ τα κυβερνητικά χείλη, ξεχνώντας βέβαια πως μεγάλα ασφαλιστικά προγράμματα ‘έχουν βουλιάξει και οι ασφαλισμένοι έχουν χάσει όλα τα χρήματα τους όπως έγινε για παράδειγμα στη χώρα μας με την ΑΣΠΙΣ ΜΠΑΝΚ, και στις ΗΠΑ με κολοσσούς της ασφαλιστικής αγοράς. Τέλος να τονίσουμε και πάλι ότι μια τέτοια απόφαση απ’ τη μεριά της κυβέρνησης εκτός του ότι πετάει από πάνω της το βέρος της επικουρικής ασφάλισης, ταυτόχρονα είναι μια τεράστια προσφορά στα μεγάλα ασφαλιστικά λόμπυ ντόπια και ξένα που περιμένουν με μεγάλη ανυπομονησία.

Στην πραγματικότητα, με την παραπέρα ιδιωτικοποίηση της Ασφάλισης -σε αυτήν τη φάση, των επικουρικών συντάξεων- όπως προβλέπει το κυβερνητικό σχέδιο, με την παραπέρα ενίσχυση των λεγόμενων επαγγελματικών ταμείων και του τρίτου πυλώνα των προγραμμάτων της αμιγώς ιδιωτικής ασφάλισης, αυτό που επιδιώκεται δεν είναι ούτε η «ασφάλεια» των γηρατειών ούτε η «ελεύθερη επιλογή» των ασφαλισμένων. Πρόκειται ξεκάθαρα για ένα σχέδιο που υπηρετεί την ικανοποίηση της βασικής στόχευσης παγκοσμίως των τραπεζοασφαλιστικών και επενδυτικών κεφαλαίων, τα οποία επενδύουν στην απαξίωση του δημόσιου συστήματος ασφάλισης, για να μπορούν μέσα από ιδιωτικά συστήματα ασφάλισης να βάλουν χέρι στις ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων και να αυξήσουν ακόμη περισσότερο τα κέρδη τους, ενώ ταυτόχρονα πρόκειται για ένα σύστημα που οι ασφαλισμένοι θα ξέρουν τι εισφορές θα δίνουν, αλλά δεν θα ξέρουν αν και πόση σύνταξη θα πάρουν.
Ένα ακόμα στοιχείο που είναι σε εκκρεμότητα αφορά το νέο ασφαλιστικό σύστημα που ετοιμάζεται όπως δηλώνει ο υπουργός εργασίας Βρουτσης «Προετοιμαζόμαστε μεθοδικά ώστε να οικοδομήσουμε πάνω στις αποφάσεις της Δικαιοσύνης ένα δίκαιο, βιώσιμο και ανταποδοτικό ασφαλιστικό σύστημα». Αναφέρουμε το στοιχείο αυτό με δεδομένο ότι ο νόμος Κατρούγκαλου ήταν ένας νόμος με πολύ σκληρό αντιασφαλιστικό πρόσωπο, όμως πέρα απ’ το κακό υπάρχει και το χειρότερο για το οποίο οι εργαζόμενοι και συνταξιούχοι πρέπει να προετοιμάζονται.

4.   Ορισμένες γενικές κατευθύνσεις.

Είναι γεγονός ότι το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας βρίσκεται σε κρίση. Είναι επίσης γεγονός ότι βρίσκεται σε διαρκή κρίση εδώ και δεκαετίες και άλλωστε εμφανίζει εξάρσεις και άλλοτε υφέσεις. Αυτό που καθορίζει κάθε φορά τον «νικητή» στη σύγκρουση αυτή είναι ο συσχετισμός δύναμης ανάμεσα στους εργαζόμενους και την εργοδοσία, κρατική ή ιδιωτική. Υπάρχουν όμως ορισμένοι παράμετροι που πρέπει να εντοπιστούν ιδιαίτερα.
Πρώτον, στη χώρα μας το ασφαλιστικό σύστημα ήταν για πολλά χρόνια σύστημα αλληλεγγύης. Οι νεώτερες γενιές εργαζομένων πληρώνουν με τις εισφορές τις συντάξεις των παλιών. Η ρύθμιση αυτή έχει τα πλέον δίκαια κοινωνικά χαρακτηριστικά σε σχέση με το λεγόμενο ανταποδοτικό σύστημα όπου εισπράττεις ανάλογα με αυτά που πληρώνεις και που βέβαια πετάει στο περιθώριο ευπαθείς ομάδες που έχασαν τα δικαιώματα τους εξαιτίας της ανεργίας ή κάποιου εργατικού ατυχήματος κλπ. Σήμερα όμως η κατάσταση έχει αλλάξει σημαντικά και το σύστημα τείνει προς τ ην ανταπόδοση κυρίως με τα επαγγελματικά ταμεία, αλλά και την πολιτική επιλογή της ΝΔ.
Δεύτερον,  το πρόβλημα της ανεργίας που είναι αποφασιστικής σημασίας για αυτούς την βιώνουν είναι το ίδιο σημαντικό και για τους συνταξιούχους. Όταν αυξάνει το ποσοστό ανεργίας ελαττώνονται οι εισφορές και αυτό μετακυλίεται και στο ασφαλιστικό σύστημα. Με τον τρόπο αυτό αδυνατίζει η θέση των συνταξιούχων που είναι και η πιο ευάλωτη κοινωνική ομάδα. Θα υποστηρίξει ίσως κάποιος ότι δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει το ζήτημα αυτό και να πληρώσει το κράτος τα ταμεία. Αν και αυτό ακούγεται ευχάριστα είναι μάλλον αφελές και δεν δημιουργεί συνθήκες αντίστασης και βασικά επιχειρεί να αποτινάξει από πάνω του το βάρος της μαζικοποίησης ενός κινήματος διεκδίκησης.
Τρίτον, ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας αρνητικός για τη χρηματοδότηση του ασφαλιστικού συστήματος είναι η συνεχής πίεση που ασκούν οι εργοδοτικές οργανώσεις για μείωση των εισφορών με στόχο την αύξηση των επενδύσεων! Φυσικά οι εργοδότες ποτέ δεν σκέφτηκαν να προτείνουν τη μείωση του ποσοστού στα κέρδη τους αντί να μειώσουν τα ασφαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων και συνταξιούχων.
Τέλος, οφείλουμε να αντιπαρατεθούμε με έναν αποφασιστικό τρόπο στο κλίμα πεσιμισμού που υπάρχει ιδιαίτερα στους νέους εργαζόμενους και που εκφράζεται με τη γνωστή έκφραση ότι αυτοί δεν πρόκειται ποτέ να πάρουν σύνταξη. Μια τέτοια αντίληψη που έχει κυριαρχήσει στις συνειδήσεις των νέων εργαζόμενων είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη αφού διευκολύνει ακόμα περισσότερο το δρόμο προς την ιδιωτικοποίηση της ασφάλισης και επί πλέον δημιουργεί ένα κλίμα μοιρολατρίας και υποταγής απέναντι σε μια ανάγκη για όλους τους ανθρώπους αφού πρέπει κάθε ένας απ’ αυτούς να εξηγήσει στον εαυτό του πως θα ζήσει όταν ολοκληρώσει τον εργασιακό του βίο, ή αν θεωρεί ότι μετά το τέλος της εργασίας απλά οφείλει να τερματίσει και τη ζωή του!